2-sabaq. Kompyuter. Kompyuterdin’ tiykarg’i’ quri’lmalari’ ha’m olardi’n’ wazi’ypalari’

Bu’gingi ku’nde paydalani’li’p ati’rg’an zamango’y kompyuterlerge XX a’sirdin’ 40-ji’llari’nda tiykar sali’ng’an boli’p, wolardi’n’ jarati’li’wi’ insanni’n’ ulli’ woylap tabi’wlari’nan sanaladi’. Kompyuter inglis tilinen «computer»so’zinen ali’ng’an boli’p, «esaplag’i’sh» ma’nisin an’latadi’.

Kompyuterler adamlardi’n’ ku’ndelikli turmi’si’nda za’ru’r wazi’ypalardi’ wori’nlap ati’rg’anli’g’i’ sebepli wog’an bolg’an talap ku’nnen-ku’nge arti’p barmaqta. Sebebi kompyuterler ja’rdeminde tu’rli ko’rinistegi xabarlardi’ izlew, toplaw, saqlaw, qayta islew ha’m jetkeri p beriw si’yaqli’ wazi’ypalardi’ an’satli’q penen tez a’melge asi’ri’w mu’mkin

Zamanago’y jeke kompyuterlerdin’ birneshe tu’ri bar:

Kompyuterdin’ tiykarg’i’ quri’lmalari’

Zamanago’y kompyuter to’mendegi tiykarg’i’ quri’lmalardan turadi’:

  1. Sistemali’ blok – wo’zinde birneshe quramali’ quri’lmalardi’ birlestirgen ha’m qorg’aw qabi’g’i’na oralg’an quri’lma. Onda tiykarg’i’ plata, processor, yad, qatti’ disk si’yaqli’ za’ru’rli quri’lmalar jaylasqan.

    2. Tiykarg’i’ plata — bir pu’tin tiykarg’a ji’ynalg’an elektron sxemalardan ibarat. Wog’an processor, yad ha’m basqa quri’lmalar jalg’anadi’

    Processor — kompyuterdin’ quramli’q quri’lmasi’ esaplani’p, basqa barli’q quri’lmalardi’ basqaradi’

    Qatti’ disk — mag’luwmatlardi’ saqlawshi’ yad quri’lmasi’

    Tez (operativ) yad — mag’luwmatlardi’ waqti’nsha – kompyuter islewi dawami’nda saqlaydi’

  2. Monitor (lati’nsha so’z boli’p, «esletiwshi», «xabar beriwshi» ma’nislerin an’latadi’) – kompyuterdegi tekst, grafika ha’m basqa tu’rdegi mag’luwmatlardi’ ekranda sa’wlelendiriwshi quri’lma boli’p, woni’n’ birneshe tu’rleri bar:

    3. Elektron nurli’ trubkali’

    Plazmali’ paneller

    Suyi’q kristalli’ JK (LCD).

  3. Klaviatura (tu’ymesheler quri’lmasi’) baspa mashinkadag’i’ si’yaqli’ tu’ymeshelerden ibarat boli’p, mag’luwmatlardi’ kirgiziw quri’lmasi’ yesaplanadi’ (11-su’wret). Tiykarg’i’ quri’lmalardan ti’sqari’, kompyuter basqara alatug’i’n quri’lmalar da bar. Wolar kompyuterdin’ ja’rdemshi yamasa qosi’msha qu ri ’lmala ri ’ dep a taladi ’. Kompyu te r qosi’msha quri’lmalarsi’z da isley aladi’, biraq bul quri’lmalarsi’z mag’luwmatlardi’ basi’p shi’g’ari’w, nusqa ali’w yamasa jetkeri p beriwdi a’melge asi’ri’p bolmaydi’

Kompyuter mi’shkasi’

Printer

Disk ju’rgiziwshi

Skaner

Ses kolonkalari’

Temag’a tiyisli soraw ha’m tapsi’rmalar

  1. Kompyuter ha’m woni’n’ wazi’ypasi’ haqqi’nda ayti’p berin’.
  2. Jeke kompyuterler qanday tiykarg’i’ quri’lmalardan ibarat ha’m ne sebepten tiykarg’i’ dep esaplanadi’?
  3. Kompyuterdin’ tiykarg’i’ quri’lmalari’ni’n’ wazi’ypalari’n ayti’p berin’
  4. Sistemali’ blok qanday quri’lmalardi’ wo’z ishine aladi’?
  5. Processor ha’m tez yadlardi’n’ wazi’ypasi’n tu’sindirip berin’.
  6. Kompyuterdin’ ja’rdemshi quri’lmalari’na neler kiredi?
  7. Printer, skanerlerdin’ wazi’ypasi’ neden ibarat?